آشنایی با تاریخچه آجر ساختمانی در ایران بقایای کوره‌های سفال‌پزی و آجرپزی در شوش و سیلک کاشان که تاریخ آنها به هزاره چهارم پیش از میلاد می‌رسد پیدا شده است. همچنین نشانه‌هایی از تولید و مصرف آجر در هندوستان به دست آمده که حاکی از سابقه شش هزار ساله آجر در آن کشور است. وازه آجر بابلی و نام خشت‌هایی بوده که بر روی آنها منشورها، قوانین و نظایر آنها را می‌نوشتند. گمان می‌رود نخستین بار از پخته شدن خاک دیواره‌ها و کف اجاقها به پختن آجر پی برده‌اند.کوره‌های آجرپزی ابتدایی بی‌گمان از مکان‌هایی تشکیل می‌شده که در آن لایه‌های هیزم و خشت متناوباً روی هم چیده می‌شده است. تاریخچه استفاده از آجر از آسیای غربی به سوی غرب مصر و سپس به روم و به سمت شرق هندوستان و چین رفته است. در سده چهارم اروپایی‌ها شروع به استفاده از آجر کردند ولی پس از مدتی از رونق افتاده و رواج مجدد از سده 12 میلادی بوده که ابتدا از ایتالیا شروع شد. در ایران باستان ساختمان‌های بزرگ و زیبایی بنا شده‌اند که پاره‌ای از آنها هنوز پا بر جا هستند. نظیر طاق کسری در غرب ایران قدیم، آرامگاه شاه اسماعیل سامانی در گنبد کاووس و مسجد اصفهان را که با آجر ساخته‌اند همچنین پل‌ها و سدهای قدیمی مانند پل دختر سد کبار در قم از جمله بناهای قدیمی می‌باشند. انواع آجر در ایران قدیم در ایران هر جا سنگ کم و خاک خوب در دسترس بوده، آجرپزی و مصرف آجر معمول شده است. اندازه آجر ایلامی حدود 10×38×38 سانتیمتر بوده است. پختن و مصرف آجر در زمان ساسانیان گسترش یافته و در ساختمان‌های بزرگ مانند آتشکده‌ها به کار رفته است. اندازه آجر این دوره جدید 44×44×7 تا 8 بوده است و بعدهای آن 20×20×3 تا 4 سانتیمتر کاهش یافت. در فرش کردن کف ساختمان از آجر بزرگ‌تری به نام ختایی به ابعاد 5×25×25 سانتیمتر و یا بزرگ‌تر از آن به نام نظامی در ابعاد 40×4×5 سانتیمتر استفاده می‌شده است. از انواع دیگر آجر در گذشته آجر قزاقی می‌باشد که پیش از جنگ جهانی اول روس‌ها آن را تولید می‌کردند که ابعاد آن 5×10×20 بوده است. آشنایی با آجر و مواد اولیه آن آجر نوعی سنگ مصنوعی است که از پختن خشت خام و دگرگونی آن بر اثر گرما به دست می‌آید. خاک آجر مخلوطی است از خاک رس، ماسه، فلدسپات، سنگ آهک، سولفات‌ها، سولفورها، فسفات‌ها، کانی‌های آهن، منگنز، منیزیم، سدیم، پتاسیم، مواد آلی و... تاریخچه استفاده از آجر در ایران : ایرانیان از زمان های قدیم از آجر استفاده می کردند. با پختن و مصرف آن آشنا بوده اند. پختن آجر همزمان با پیدایش آجر ابداع شد. بدین صورت نیز نخستین بار از پخته شدن گل دیواره های اجاقها پی به این خاصیت بردند. در دوران ساسانیان مصرف آجر پیشرفت زیادی کرد و در آن زمان بناهای ساسانیان با آجرها به ابعاد 77 ×40 ×40 سانتیمتر ساخته می شده است. دالان مسجد جمعه اصفهان با آجرهای دوران ساسانیان فرش شده، این آجرها مربوط به آتشکده های ساسانیان است که بعد از خراب کردن از آجرهای آنها در ساختن و فرش نمودن مسجد استفاده کرده اند. ساختمان های بزرگ و زیبای آجری که از زمان های خیلی قدیم به جا مانده مانند طاق کسری، برج گنبد کاووس و پل های مختلف و بالاخره کاروانسراهای متعدد که در اغلب نقاط ایران هنوز هم مورد استفاده قرار می گیرد، نمونه هنر آجرکاری معماران ایرانی است. قبل از جنگ اول روس های تزاری در ساختن قزاقخانه های خود آجر با ابعاد 5 ×10 × 20 سانتی متر بکار بردند که بنام آجر قزاقی در ایران معروف است و با روش دستی تهیه شده است. نخستین کارخانه آجرپزی در ایران توسط حاج امین الضرب مهدوی در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه در اطراف شهر ری ساخته شده که بعد از فوت نامبرده بحالت تعطیل درآمد. بعد از جنگ جهانی دوم با پیشرفت صنعت در ایران کارخانه های متعدد آجرپزی در نقاط مختلف کشور ساخته شده که عمده ترین فرآورده های آنها : 1- آجر فشاری 2- آجر سفال 3- آجر سقفی 4- آجر بهمنی می باشد. سیر تکاملی آجر : احتمال داده مي شود که در عصر پارینه سنگی با توجه به رد پای انسان ها بر روی گل توجه شکارچیان به استفاده از گل های (رسی) جلب شده است و در سیر تکاملی اولیه خود خشک کردن آن در آفتاب به اذهان انسان های آن زمان رسیده است و این سیر تکامل در عصر نوسنگی که شکارچیان به کشاورز تبدیل شدند پیشرفت نموده و نیاز به مسکن و سرپناه این تکامل در مورد استفاده از گل ها و خشک کردن آنها را سرعت بیشتری داد. دلیل عمده استفاده از گل ها و به خشت تبدیل کرن آنها، دو خصوصیت عمده گل ها (رس ها) بوده که یکی خمیری بودن خشت در هنگام تر بودن آن و دومی صلب بودن آن در زمان خشک شدن آن است. هنوز بطور دقیق مشخص نیست که پخت خشت های گلی در چه موقع و در چه مکانی شروع شد اما طبق نظر تاریخنویسان در 6500 سال پیش قصر کیش در سومر باستان توسط خشت های پخته شده یعنی آجر مفروش گردیده است. نحوه پخت این آجرها بسیار ابتدائی بوده است و روش کار بدین صورت بوده که چند لایه آجر پخته شده بر روی سطح زمین قرار داده می شده بطوری که مجراهائی در جاهای مختلف بین آنها برای قرار دادن سوخت وجود داشته است. سپس خشت های خشک شده را بر روی این پی آجری می چیدند. بین خشت ها فضاهائی را خالی می گذاشتند تا سوخت بیشتری در آنها جای داده شود. برای جلوگیری از اتلاف حرارت، کل کوره را با خاک رس یا آجر پخته شده پوشش می دادند. بعد از آن سوخت را آتش می زدند تا کاملاً بسوزد این عمل ممکن بود روزهای زیادی بطول انجامد بعد از پختن دوره انتظار طولانی تر برای خنک شدن کوره تا حدی که بتوان آجرهای جدیداً پخته شده را خارج نمود پیش می آمد.این نوع از کوره ها دمائی تا حدود 600 درجه سانتیگراد را تولید می کردند. چنین کوره هائی حدود 4000 سال پیش در مناطقی از خاورمیانه از جمله شهر سوخته سیستان مورد استفاده بوده است.اما بعد از آنها در قرن های اول و دوم میلادی این رومی ها بودند که کوره های خود را به درجه بالائی از پیچیدگی رسانده و از آنها در مقیاس بزرگ بهره برداری نمودند. در این نوع کوره که دارای ساختمانی آجری و سفالی بودند دو اتاقک وجود داشت. از اتاقک پائینی برای پخت و از اتاقک بالائی بعنوان گرمخانه استفاده می گردید.این کوره ها را غالباً در کنار تپه هائی رو به بادهای غالب منطقه می ساختند تا جریان هوای خوبی برای تونل پخت فراهم شود. تقریباً تمامی اتاقک پخت و همچنین بخشی از اتاقک گرمخانه در دامنه تپه جای می گرفت. بدین ترتیب نه تنها اتلاف حرارت کاهش می یافت، بلکه کوره نیز در برابر تنشه ای ایجاد شده توسط حرارت بالا مقاوم می گردید. گازهای داغ خارج شده از اتاقک پائینی از طریق هواکش های کف گرمخانه به داخل آن وارد می شد. قسمت جلوی گرمخانه در دامنه تپه به سطح زمین بسیار نزدیک بود تا بارگیری و تخلیه بار آسان باشد.روش کوره های دستی و قالب گیری دستی تا اوائل قرن نوزدهم ادامه داشت و بعد از ورود به قرن نوزدهم هم آهسته آهسته روش های دستی کنار گذاشته شد و با سرعت زیادی روش های ماشینی جایگزین روش های دستی شد. هم اکنون آجرهای دستی به اندازه های غیر معمول و شکل های پیچیده حتی در کشورهای پیشرفته هم تولید می شوند که بیشتر آنها کاربردهای خاص را دارند. چگونگی تولید آجر با ترکیب خاک مناسب (به میزان 95%) و مواد افزونی (داخلی) تولید آجر امکان پذیر است. ابتدا خاک محل استقرار کارخانه مورد برداشت و آزمایش قرار می گیرد. بعد از دستیابی به جواب های مورد نظر در حیطه استانداردها مواد اولیه به انبار خاک خشک توسط تسمه نقاله وارد آسیاب می شود و بعد از پودر شدن به غربال رفته و در آنجا ضایعات جدا گردیده و پودرهای مناسب به انبار خاک پودر شده، منتقل می گردد. بعد از این مرحله خاک پودر شده با آب داخل مخلوط کن شده تا گل مناسب پدید آید. این گل توسط نقاله به داخل اکسترودر، خلاء وارد شده و مجدداً مخلوط می شود و گل بصورت تکه تکه شده درآمده و به داخل محفظه خلاء رفته تا هوای اضافی داخل آن خارج شود. بعد از این مرحله گل موجود توسط اکسترودر متراکم شده و گل بصورت شمش از دستگاه اکسترودر خارج می شود. بعد از طی این مرحله و تولید شمش گل این شمش بطرف دستگاه برش خشک (توسط تسمه نقاله) حمل شده و به ابعاد مورد نظر برش داده می شود بعد از این مرحله خشک کردن خشت ها صورت می پذیرد و استفاده از یکی از روش های موجود نظیر خشککن اتاقکی، خشک کن تونلی و یا فضای باز، خشت ها خشک می گردند.بعد از خشک شدن خشت ها وارد کوره می شوند تا پخت آنها صورت پذیرد. مراحل ساخت آجر عبارتند از: - کندن و استخراج مواد خام - آماده‌سازی مواد اولیه - قالب‌گیری - خشک کردن - تخلیه و انبار کردن محصول انواع کوره‌های آجرپزی کوره‌های آجرپزی سه نوع هستند: کوره تنوره‌ای، هوفمان و تونلی قابل ذکر است که کوره‌های تونلی مدرن‌ترین کوره‌های آجرپزی می‌باشند که در آنها سرامیک‌های ممتاز و صنعتی نیز می‌پزند. پس از خشک شدن خشت ها را در کوره می چینند طرز چیدن آنها طوری است که بین آنها فاصله وجود دارد تا گازهای داغ و شعله بتواند از لای آنها عبور کند کوره های آجر پزی سه نوع هستند: ● کوره تنوره ای هوفمان و تونلی قابل ذکر است که کوره های تونلی مدرن ترین کوره های آجر پزی می باشند که در آنها سرامیک های ممتاز و صنعتی نیز می پزند ویزگی های آجر آجر خوب باید در برخورد با آجر دیگر صدای زنگ بدهد صدای زنگ نشانه سلامت توپری و مقاومت و کمی میزان جذب آب آن است آجر خوب باید در آتش سوزی مقاومت کند و خمیری و آب نشود رنگ آجر خوب باید یکنواخت باشد و همچنین باید یکنواخت و سطح آن بدون حفره باشد سختی آجر باید به اندازه ای باشد که با ناخن خط نیفتد ● استاندارد آجر در ایران بنابر آخرین استاندارد ایران به تاریخ ۷ خرداد ۱۳۵۷ در مورد آجرهای رسی آجرها به دو گروه دستی و ماشینی تقسیم بندی می شوند آجر های دستی خود به دو نوع فشاری و قزاقی سفید و آجر ماشینی نیز به توپر و سوزاخ دار گروه بندی شده اندمیزان جذب آب مطابق استاندارد ایران در آجرهای دستی حداکثر ۲۰% در آجر های ماشینی ۱۶% و حدلقل برای هر دو نوع آجر ۸% تعیین شده است ● انواع آجر غیر رسی و اشکال آن آجر جوش آجر خاص در صنعت سفال پزی است که در کشورهای صنعتی دارای اهمیت ویزه ای است از این آجر برای نماسازی ساختمان ها فرش کف پیاده روها پوشش بدنه و کف آبروها و مجراهای فاضلاب و تونل ها و ساختن دودکش ها فرش کف کارخانه ها انبارهای کشاورزی و سالن های دامداری پرورش طیور استخر های صنعتی و جز اینها استفاده می شود انواع خاص آجر تولیدی در کشور های اروپایی آجر هایی در کشورهای صنعتی اروپاتولید می شوند که هنوز تولید آن در ایران مرسوم نشده است از آن جمله بلوک های تو خالی آتش بند برای نصب دور ستون ها به منظور جلوگیری از نفوذ آتش قطعات ویزه به شکل منحنی های کوز و کاس قطعات درپوش روی دیوار قطعاتی که از اجزا هستند مانند کلوک سرقد گوشه و جزاینها که هنوز در ایران تولید نمی شوند. ویژگی‌های آجر آجر خوب باید در برخورد با آجر دیگر صدای زنگ بدهد. صدای زنگ نشانه سلامت توپری، مقاومت و کمی میزان جذب آب آن است. آجر خوب باید در آتش‌سوزی مقاومت کند و خمیری و آب نشود. رنگ آجر خوب باید یکنواخت باشد و همچنین باید یکنواخت و سطح آن بدون حفره باشد. سختی آجر باید به اندازه‌ای باشد که با ناخن خط نیفتد. انواع آجر غیر رسی و اشکال آن جوش آجر خاص در صنعت سفال‌پزی است که در کشورهای صنعتی دارای اهمیت ویژه‌ای است. از این آجر برای نماسازی ساختمان‌ها، فرش کف پیاده‌روها، پوشش بدنه و کف آبروها و مجراهای فاضلاب، تونل‌ها، ساختن دودکش‌ها، فرش کف کارخانه‌ها، انبارهای کشاورزی، سالن‌های دامداری پرورش طیور و استخرهای صنعتی و غیره استفاده می‌شود. انواع خاص آجر تولیدی در کشورهای اروپایی آجرهایی در کشورهای صنعتی اروپا تولید می‌شوند که هنوز تولید آن در ایران مرسوم نشده است از آن جمله بلوک‌های تو خالی آتش‌بند برای نصب دور ستون‌ها به منظور جلوگیری از نفوذ آتش قطعات ویژه به شکل منحنی‌های کوژ و کاس هستند که هنوز در ایران تولید نمی‌شوند.
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید
